بازار ساز خودکار (AMM) چیست؟

می‌توانید  بازارساز خودکار (Automated MarketMaker) را یک ربات فرض کنید که قیمت بین دو دارایی را به‌طور دائم به شما استعلام می‌کند. برخی از آن‌ها مانند یونی سواپ (Uniswap) از یک فرمول ساده استفاده می‌کنند، اما برخی دیگر مانند کرو (Curve)، بالانسر (Balancer) و …، از فرمول پیچیده‌تری را به کار میگیرند.

شما نه‌تنها می‌توانید با استفاده از AMM بدون نیاز به اعتماد به طرف مقابل ترید کنید، بلکه می‌توانید با تأمین نقدینگی یک استخر نقدینگی سود دریافت کنید. AMM اساساً به هرکسی امکان می‌دهد تا در یک صرافی به یک بازارساز تبدیل شود و در ازای تأمین نقدینگی کارمزد کسب کند.

AMM ها به دلیل سهولت استفادشان جایگاه خود در فضای دیفای را به دست آوردند. این‌ نوع بازارسازی غیرمتمرکز جزیی از چشم‌انداز آینده کریپتو است.

مقدمه

فایننس غیرمتمرکز (دیفای) بر روی اتریوم (Etherium) و سایر پلتفرم‌های قرارداد هوشمند مانند Binance Smart Chain با رشد انفجاری همراه بوده است. کشت سود (Yield Farming) به روشی محبوب برای توزیع توکن‌ها تبدیل شده است، ّبیت‌کوین توکنیزه شده روی شبکه اتریوم در حال رشد است و حجم وام‌های فوری نیز در حال افزایش است.

در همین حال، پروتکل‌های بازارساز خودکار مانند یونیسواپ شاهد حجم رقابتی، نقدینگی بالا و تعداد فزاینده‌ای از کاربران هستند.

اما این صرافی‌ها چگونه کار می‌کنند؟ چرا راه‌اندازی بازار برای میم کوین‌ها بسیار ساده و سریع است؟ آیا AMM ها واقعاً می‌توانند با صرافی‌های متمرکز رقابت کنند؟

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

بازارساز خودکار (AMM) یک نوع از پروتکل صرافی غیرمتمرکز (DEX) است که برای قیمت‌گذاری دارایی‌ها از یک فرمول ریاضی استفاده می‌کند. دارایی‌ها به‌جای استفاده از دفتر سفارش مانند صرافی سنتی، بر اساس الگوریتم قیمت‌گذاری، قیمت‌گذاری می‌شوند.

این الگوریتم می‌تواند در هر پروتکلی متفاوت باشد. به‌عنوان‌مثال، Uniswap از  فرمول x*y= k استفاده می‌کند، که x مقدار یک توکن در استخر نقدینگی و y مقدار توکن دیگر است. در این فرمول، k یک مقدار ثابت است، به این معنی که نقدینگی کل استخر همیشه باید ثابت بماند. سایر AMM ها با توجه به اهداف خاص خود، از فرمول‌های دیگری استفاده می‌کنند. شباهت بین همه آنها این است که آنها قیمت‌ها را به‌صورت الگوریتمی تعیین می‌کنند. اگر اکنون برایتان کمی گیج‌کننده است، نگران نباشید. امیدواریم که در آخر همه‌چیز برایتان قابل ‌فهم شود.

بازارسازهای سنتی معمولاً با شرکت‌هایی با منابع گسترده و استراتژی‌های پیچیده کار می‌کنند. بازارسازها به شما کمک می‌کنند تا در دفتر سفارش یک صرافی مانند بایننس قیمت مناسب و Bid-Ask (عرضه تقاضا) تنگاتنگی را به دست آورید. بازارسازهای خودکار این فرآیند را به‌صورت غیرمتمرکز انجام می‌دهند و درواقع هرکسی می‌تواند از طریق بلاکچین یک بازار ایجاد کند. اما آنها این کار را دقیقاً چگونه انجام می‌دهند؟ باهم ادامه میدهیم.

بازارساز خودکار (AMM) چگونه کار می‌کند؟

AMM مشابه صرافی دفتر سفارشی است، از این حیث که در آن جفت‌های معاملاتی وجود دارد – به‌عنوان‌مثال ETH/DAI. بااین‌حال، برای انجام معامله نیازی به یک تریدر‌ در طرف مقابل ندارید. در عوض، شما با یک قرارداد هوشمند ارتباط برقرار می‌کنید که برای شما بازار را «ایجاد» می‌کند.

در یک صرافی غیرمتمرکز مانند بایننس، معاملات مستقیماً بین کیف پول‌های کاربران انجام می‌شود. اگر BNB را برای دریافت BUSD در بایننس بفروشید، شخص دیگری در آن‌طرف معامله، BNB را با BUSD خود خریداری می‌کند. می‌توانیم این را معامله همتا به همتا (P2P) بنامیم.

در مقابل، شما می‌توانید AMM ها را همتا به قراردادهوشمند (P2C) در نظر بگیرید. به عبارتی، نیازی به‌ طرفین نیست، زیرا معاملات بین کاربران و قراردادهای هوشمند اتفاق می‌افتد. ازآنجاکه هیچ دفتر سفارشی وجود ندارد، همچنین هیچ نوع سفارشی در AMM وجود ندارد. اینکه دارایی که می‌خواهید بخرید یا بفروشید چه قیمتی خواهد داشت، فرمول آن را تعیین خواهد کرد. اگرچه شایان ذکر است که برخی از طرح‌های AMM در آینده ممکن است این محدودیت را از بین ببرند.

بنابراین نیازی به‌ طرفین نیست، اما هنوز یک نفر باید بازار را ایجاد کند، درست است؟ بله. نقدینگی در قراردادهای هوشمند باید توسط کاربرانی که تأمین‌کنندگان نقدینگی (LP) نامیده می‌شوند، تأمین شود.

استخر نقدینگی چیست؟

تأمین‌کنندگان نقدینگی (LP) دارایی‌هایی را به استخر نقدینگی اضافه می‌کنند. می‌توانید استخر نقدینگی را به‌عنوان خزانه‌ای متشکل از دارایی‌ها‌ در نظر بگیرید که تریدرها می‌توانند با استفاده از آن معامله کنند. LP ها در ازای تأمین نقدینگی پروتکل، کارمزد معاملات انجام‌شده در استخر را دریافت می‌کنند. در مورد یونی سواپ، LP ها معادل دو توکن – مثلاً 50٪ ETH و 50٪ DAI به استخر ETH/DAI واریز می‌کنند.

صبر کنید، پس هرکسی می‌تواند یک بازار ساز شود؟ در واقع بله! افزودن دارایی به یک استخر نقدینگی کاملاً آسان است. پاداش‌ها توسط پروتکل تعیین می‌شود. به‌عنوان‌مثال،  Uniswap v2 0.3 درصد از تریدرها کارمزد دریافت می‌کند که مستقیماً به LP منتقل می‌شود. سایر پلتفرم‌ها یا فورک‌ها ممکن است کارمزد کمتری را دریافت کنند تا تأمین‌کنندگان نقدینگی بیشتری را به استخر خود جذب کنند.

چرا جذب نقدینگی مهم است؟ به دلیل نحوه کار AMM ها، هرچه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، سفارشات بزرگ لغزشی (Slippage) کمتری وجود خواهد داشت.

مشکل لغزش قیمت در پروتکل‌های مختلف AMM متفاوت است، اما این نکته را باید قطعاً به یاد داشته باشید که قیمت‌گذاری توسط یک الگوریتم تعیین می‌شود. به‌طور ساده، قیمت با تغییر نسبت بین توکن‌های موجود در استخر نقدینگی پس از معامله تعیین می‌شود. اگر این نسبت به مقدار زیادی تغییر کند، لغزش (سایش) قیمت زیادی به وجود خواهد آمد.

برای اینکه این موضوع را بیشتر درک کنید، فرض می‌کنیم شما می‌خواستید تمام اترهای موجود در استخر ETH / DAI را از طریق Uniswap خریداری کنید. خب، شما نمی‌توانید این کار را انجام دهید! برای هر اتر اضافی باید پریمیوم (اضافه بها) بیشتر و بیشتری بپردازید، اما بازهم هرگز نمی‌توانید همه‌ی آن را از استخر خریداری کنید. چرا؟ به دلیل فرمول x * y = k است. اگر x یا y صفر باشد، به این معنی است که ETH یا DAI در استخر صفر است، معادله دیگر معنی ندارد.

اما این تمام داستان درمورد AMM ها و استخرهای نقدینگی نیست. هنگام تأمین نقدینگی به AMM ها، باید نکته دیگری را نیز به خاطر بسپارید – ضرر ناپایدار.

ضرر ناپایدار چیست؟

ضرر ناپایدار زمانی اتفاق می‌افتد که نسبت قیمت توکن‌های سپرده‌گزاری شده پس از واریز آنها در استخر تغییر کند. هرچه این تغییر بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار بیشتر خواهد بود. به همین دلیل است که AMM ها با جفت ارزهایی که دارای ارزش مشابه هستند، مانند استیبل‌کوین‌ها یا رپد توکن (Wrapped tokens) بهترین عملکرد رادارند. اگر نسبت قیمت بین جفت ارز در محدوده نسبتاً کمی باقی بماند، ضرر ناپایدار نیز ناچیز خواهد بود.

از طرف دیگر، اگر این نسبت به میزان زیادی تغییر کند، تأمین‌کنندگان نقدینگی بهتر است به‌جای افزودن دارایی‌ها به یک استخر، به هولد کردن توکن‌ها بپردازند. حتی در این حالت نیز استخرهای Uniswap مانند ETH/DAI که کاملاً در معرض ضرر ناپایدار قرار دارند به لطف کارمزدهای معاملاتی که به آنها تعلق می‌گیرد، سودآور هستند.

با این اوصاف، «ضرر ناپایدار» عنوان خیلی خوبی برای نام‌گذاری این پدیده نیست. «ناپایداری» بر این فرض استوار است که اگر دارایی‌ها به قیمت‌هایی که در ابتدا واریز شده بودند برگردند، ضررها کاهش می‌یابد. بااین‌حال، اگر شما دارایی خود را با نسبت قیمتی متفاوت از زمان سپرده‌گذاری آن برداشت کنید، ضررهای آن بسیار پایدار است. در برخی موارد، کارمزدهای معاملاتی ممکن است ضررها را کاهش دهد، اما بازهم در نظر گرفتن این ریسک‌ها مهم است.

هنگام واریز دارایی به AMM مراقب باشید و مطمئن شوید که پیامدهای ضرر ناپایدار را درک کرده‌اید. اگر می‌خواهید یک مرور کلی درباره ضرر ناپایدار داشته باشید، مقاله Pintail را بخوانید.

جمع‌بندی

بازارسازهای خودکار جز اصلی فضای دیفای محسوب می‌شوند. AMM ها اساساً هرکسی را قادر می‌سازند تا به‌صورت یکپارچه و کارآمد بازار ایجاد کند. گرچه آنها در مقایسه با صرافی‌های دفتر سفارشی محدودیت‌های خاص خود رادارند، اما نوآوری آنها بسیار ارزشمند است.

AMM ها هنوز در مراحل ابتدایی هستند. AMM هایی مانند Uniswap، Curve و PancakeSwap که امروز می‌شناسیم و از آنها استفاده می‌کنیم ازنظر طراحی زیبا هستند، اما ازنظر قابلیت‌ها کاملاً محدود هستند. اکنون طراحی‌های نوآورانه بسیاری از AMM ها در دست بررسی است که منجر به کاهش کارمزدها، اصطکاک کمتر و درنهایت نقدینگی بیشتر برای هر کاربر دیفای خواهد شد.